de Jordaan tussen taal en beeld
> Jordaan index

[1945]
De Bevrijding

De eerste vrije editie van Het Parool en De Viegende Hollander, een blaadje dat door vliegtuigen over bezet gebied uitgeworpen werd.

Het drama op de Dam
Op 7 mei 1945 vallen er in Amsterdam nog doden door Duitse kogels.
Na het eerste weekend, 5 en 6 mei 1945, vierde Amsterdam ook op 7 mei, uitgebreid de bevrijding.
Het was prachtig weer en de Dam stroomde vol feestvierders. De eerste geallieerde troepen zouden daar aankomen.

Verkenners
Op 7 mei bereikte een verkenningseenheid Polar Bears van de Britse 49ste Infanteriedivisie,
in vier lichte pantserwagens en zes bren-carriers, rond 13.00 uur de grens van Amsterdam.
Ze werden op de Berlagebrug zo enthousiast ontvangen, dat ze nauwelijks opschoten. Daarom bereikte de verkenningseenheid pas veel later de Dam. Plotseling reden ook twee overvalwagens met Grüne Polizei de Dam op, maar die verdwenen weer snel. Na enige tijd verliet ook de Engelse eenheid de Dam in de richting van Amsterdam-oost.

De commandant van de Gewestelijke Commandant Binnenlandse Strijdkrachten, kolonel C.F.Overhoff stond om drie uur voor Hotel Krasnapolsky omdat hij twee geallieerde officieren moest begeleiden. Hij hoorde de eerste schoten en zag dat Duitse soldaten met machinegeweren vanuit de Groote Club op de menigte in de richting Nieuwendijk vuurden.
Een aantal BS'ers renden vanuit de Warmoesstraat naar de Dam en namen stelling in om terug te schieten. De twee Canadese militairen wilden met een karabijn van de BS mee schieten. Maar Overhoff vroeg hen dat niet te doen omdat hij dan een grotere schietpartij verwachtte.
Hij ging per motorfiets met zijspan bestuurd door wachtmeester van de Kon. Marechaussee de Jong naar de Ortskommandantur op het Museumplein om de begeleiding van een Duitse officier te vorderen.
Hauptman Bergmann van de Feldgendarmerie ging mee in de zijspan. Overhoff legde uit wat er gaande was en de Duitser bromde: “Das ist natürlich wieder die verdammte Kriegmarine, welch ein Schweinerei”

Bij de Paleisstraat gekomen, forceerden ze de afzetting en stormden de Groote Club in. Ze vonden de commandant op de bovenste verdieping en gaven het bevel geen schot meer af te vuren. Het bleek echter dat er ook in de buurt van de Gravenstraat Duitse wagens stonden en er naar alle kanten geschoten werd. Volgens het Proces-verbaal van de gebeurtenissen zagen de Duitse officier en de BS commandant samen kans hun manschappen te bevelen het vuren te staken.
Ze zochten hun motorfiets weer op en reden in de richting van het Centraal Station.
Daar was een vuurgevecht gaande en werd de bestuurder van de motorfiets, wachtmeester de Jong, dodelijk getroffen. Op bevel van Overhoff trokken de BS'ers zich terug, maar er kwamen twintig Duitsers op de fiets aan en die gingen meteen in de aanval. Het lukte bevel te geven het vuren te staken.

Om te voorkomen dat de Duitsers het Centraal Station zouden opblazen was het om 11 uur 's morgens door de Binnenlandse Strijdkrachten bezet.
Bij dit zogenoemde objectdetachement hoorde ook koerierster Isa Baschwitz. Ze was gekleed als verpleegster met witte schort en witte kap. In het station bevonden zich treinen met Duitse troepen die ontwapend moesten worden. Isa Baschwitz liep samen met één gewapende BS'er, heen en weer langs de wagons om de militairen te vertellen dat de oorlog voorbij was en dat ze hun wapens moesten inleveren.
Als gevraagd werd aan welke kant ze eigenlijk stond zei ze: "Ik ben voor de vrede". Bij de actie kwamen twee BS'ers om het leven.

Het is opmerkelijk dat BS-commandant Overhoff in zijn verslag vermeldt dat het motorrijwiel niet beschadigd was terwijl de gesneuvelde wachtmeester naar de Zuiderkerk is overgebracht.
Verder brengt hij eer aan Hauptman Bergmann die hem zo energiek geholpen had en aan de BS'ers die voor het eerst bovengronds zo goed zijn bevelen opvolgden. Zelfs de Duitse Hauptman vond dat 'Fabelhaft'.

Er zijn verschillende verhalen over de oorzaak
De schietpartij zou ontstaan zijn omdat een Duitse soldaat niet door een BS-er ontwapend wilde worden.
Of omdat de Duitsers kwaad waren dat bevriende vrouwen onder hun ogen kaal geknipt werden.
In ieder geval ontstond deze ernstige schietpartij tussen de BS en de Duitsers, die zelfs met machinegeweren op de menigte vuurden.
Er wordt gezegd dat het gevecht werd beëindigd toen de BS een bazooka naar de Grote Club afvuurde.
Uit nader onderzoek en bestudering van het gebouw blijkt dat een inslag van een bazooka meer schade veroorzaakt zou hebben dan de kogelgaten die aangetroffen zijn.

De Stichting "Memorial 2015 voor Damslachtoffers 7 mei 1945" doet een uitgebreid onderzoek naar de namen van de slachtoffers die op de Dam of later in een ziekenhuis overleden zijn.
Er zal in 2015 een herdenking plaatsvinden.

Intocht van de Canadezen

De Canadezen zijn onze bevrijders
Als Amsterdam haar bevrijding viert doet de stad dat met de Canadezen.
Die waren er pas op 8 mei maar ze bléven en werden zo in de herinnering van de meeste Amsterdammers de echte bevrijders. De Engelsen hadden eigenlijk alleen maar verkenningswerk voor de Canadese divisie verricht. Ze reden vanaf de Berlagebrug geholpen door een verzetsman als gids via de Leidsestraat naar de Dam maar keerden weer terug toen het te link werd in de stad.

Maar 's avonds waren ze terug
In het oude stadhuis droegen ze het bestuur van de stad over aan de nieuwe burgemeester, Feike de Boer.
Het clandestiene overleg van bestuurders, onder wie Willem Drees, had hem gevraagd na de oorlog burgemeester van Amsterdam te worden, als opvolger van de pro-Duitse burgemeester Edward Voûte.
De Boer was bereid, en zoals hij zelf zei, "...ik ging zitten op die stoel en het liep".

Feike de Boer verlaat in gezelschap van generaal Eisenhower het paleis op de Dam.
Op de achtergrond prins Bernhard.

De 2e Anjeliersdwarstraat viert feest,
de Britse, Amerikaanse en Russische vlag naast de Nederlandse driekleur

Hergebruik van beschuitblikken

Kinderen trommelen op de biscuitblikken die door de geallieerden vliegtuigen uitgeworpen werden.
De blikken werden ook gebruikt om bootjes van de maken.
De constructie was nogal gammel doordat de blikken met papiertouw verbonden werden.
Na een tijdje kregen de peddelaars dan ook een nat pak.

Marnixstraat met de Bevrijdingslinde

Bevrijdingslinde
Ter herinnering aan de bevrijding planten de kinderen van de scholen in de Jordaan een Bevrijdingslinde aan de Marnixstraat.
Jammer genoeg bouwt het Gemeente Energiebedrijf, zonder gevoel voor historie, er een smakeloos transformatorhuis naast.
Het had een haar gescheeld of de boom was gerooid, maar daar staken de buurtbewoners een stokje voor.

Diep in de grond zit een urn met de namen van de kinderen