Elandsgracht hoek Lijnbaansgracht.
De sigarettenreclame is vervangen door een oproep om de bijbel te gaan lezen.

1890
In de gemeenteraadsvergadering van 24 september werd besloten om een nieuwe groentemarkt aan te leggen op de plek van de voormalige gasfabriek aan de Marnixstraat.
In diezelfde vergadering werd een voorstel van B&W om de Elandsgracht te dempen aangenomen, zodat deze kon fungeren als toegangsweg van de oude stad naar de groentemarkt.
Er moest een 331 meter lange en 28 meter brede straat ontstaan. In het midden een verhoogd gedeelte 10 meter breed met een dubbele rij bomen. Aan weerszijden een weg van 6 meter breed met daaronder riolen en daarnaast een stoep van 3 meter breed. De weg kwam een halve meter boven AP te liggen waardoor de uiteinden van de weg omhoog liepen in verband met de bruggen.
De nieuwe verkeersweg zou met vier rijen lantaarns verlicht worden.
In 1891 werd de vaart door de Elandsgracht opgeheven en de demping kon beginnen.

In plaats van een doorgaande verkeersweg werd de gedempte gracht gebruikt als parkeerruimte en is er een gedeelte door buurtbewoners voor het Johnny Jordaanplein geannexeerd.
De zware vrachtwagens die de supermarkt van AH bevoorraden maken moeilijke manoeuvres om de Elandsgracht te bereiken en weer te verlaten.
Via een referendum werd in 2014 besloten de parkeerplaatsen op het middenterrein te vervangen door wandel en speelplekken. Het ontsierende elektriciteitshuisje bij de Prinsengracht zal verdwijnen. Een en ander is tegen de zin van een aantal middenstanders die zich niet bij de uitslag van een democratisch genomen beslissing willen neerleggen.
Maar in 2016 ging de Elandsgracht grondig op de schop.

Lijnbaansgracht hoek Rozengracht, in de tijd dat fabrieksschoorstenen in de Jordaan rookten
Het werd de 'Bocht van het proletariaat' genoemd als tegenhanger van de 'Gouden bocht'
Dat is de Herengracht, tussen de Leidsestraat en De Vijzelstraat. Daar woonden de rijke burgers.
De ‘gewone man’ kwam er niet terecht en er mochten ook geen industrieën en ambachten gevestigd worden.
De elite van kooplieden en VOC notabelen lieten er de meest prachtige stadspaleizen met koetshuizen bouwen.

Hazenstraat hoek Elandsgracht / Aardappelhandel Lindeman

Van Aardappelhandel naar Albert Heijn
Op de hoek van de Elandsgracht en de Hazenstraat begon Simon Lindeman in 1869 een aardappelhandel.
De oude Simon kon niet bevroeden dat het familiebedrijf vijf supermarkten zou vestigen
Hij zou zich mogelijk ook in zijn graf omdraaien als hij zag dat zijn naam op de gevel vervangen zou worden door een AH logo, met alle blauwe toestanden die er bij horen.

Hoewel je voor een goede aardappel bij hem terecht kon, werd begin vorige eeuw de handel uitgebreid met groente en fruit.
Op een sluipende manier moest Lindeman voldoen aan 'de eischen der nieuwe tijd', met een uitbreiding van het assortiment met zuivel etcetera.

De tijd was voorbij dat je met je groenteboer uitgebreid kon praten over de kwaliteit van de aardappels die in grote houten bakken klaar lagen en die in de vroege morgen door één van de oudere broers Lindeman persoonlijk op de Centrale Markthallen uitgezocht waren.
Aardappelboer is een vak. Vakkenvuller in een supermarkt een bijbaantje.



Hazenstraat hoek Elandsstraat / Aardappelhandel Blom [1919] / Dezelfde plek [2000]

Aardappelhandelaar P Blom was een concurrent van Lindeman.
Het is bijzonder dat op korte afstand van elkaar twee gelijke neringen konden bestaan.
Opmerkelijk zijn de houten aardappelscheppen die hier als prijsborden gebruikt worden.

Op 27 juli 1679 veroorzaakte een blikseminslag om half een 's nachts een felle brand in de buurt van de Elandsgracht.
Het brandgevaar was groot omdat de huizen dicht op elkaar stonden en er brandgevaarlijke bedrijfjes zoals zeepziederijen en leerlooierijen waren gevestigd.
De brand, die de huizen binnen de kortste keren in lichterlaaie zette, is door Jan van der Heyden, de uitvinder van
de stoombrandspuit, vastgelegd om te pleiten voor een betere brandweer.

In de Jordaan waren vijf brandtorens
Een brandwacht slaat alarm en hangt een lantaarn aan de kant van de toren in de richting van de brand.
De met paarden bespannen brandweerwagen met rukt uit.

Op 3 oktober 1949 om 11.50 uur is er een grote uitslaande brand op de Elandsgracht 15, een pakhuis met markiezen- en gordijnenfabriek, glasblazerij, lak- en spuitinrichting en lampenkappenfabriek. Oorzaak: het overkoken van een ketel met lak.

Nr.130 BurgerMEESTER
Mocht er nog een vage brandlucht op de Elandsgracht hangen dan is die afkomstig van een hamburgerbakkerij met ecologisch verantwoord vlees.

Nr.106 Joods Schafthuis [1924]

De weduwe Rebekka Oppenheijm-de Vries was de eigenares van deze voorloper van een snackbar onder rabbinaal toezicht.
Ze werd 1858 in Harlingen geboren en is op 3 september 1943 in Auschwitz gestorven.

Nr.71-77 het Fort van Sjaco [1891] / Sjaco, gevangen, met een houten kraag om de hals

Sjaco leeft in de Jordaan voort als de held die steelt van de rijken en geeft aan de armen.
Een boef die opereerde vanuit zijn 'fort' op de Elandsgracht, maar er in werkelijkheid nooit gewoond heeft.

Een 'fort' was vroeger de naam van armoedige huizen waar heel veel gezinnen boven en achter elkaar in woonden.
De schrijver Jacob van Lennep voert Sjaco op in zijn roman 'Ferdinand Huyck' als de leider van de Zwarte Bende
Een oude buurtbewoner vertelt aan de schrijver Justus van Maurik dat de vader van zijn grootvader Sjaco nog persoonlijk gekend had.
De tekenaar Johan C. Braakensiek maakt een tekening van de bedstede waaronder het begin van ontsnappingsgangen moest liggen.

Zijn pistool en een inbrekersladdertje worden in het Amsterdams Historisch Museum als 'echt' bewaard.
De feministische schrijfster Helene Mercier, begaan met het lot van de arme Jordanezen, vult de legende aan.

In zijn proefschrift haalt rechtshistoricus Dr Frans Thuijs al die verhalen onderuit.
Hij heeft de geschiedenis onderzocht en in geen enkel archief is Jakob Frederik Muller alias Sjaco te vinden.
Wel ene Jacquo Balck, inbreker van beroep. Muller blijkt de naam van diens moeder te zijn en die gebruikte Sjaco onder een gerechtelijk document.
Sjaco woonde ook niet op de Elandsgracht maar ondermeer in herberg De Vergulde Wagen op het Haarlemmerplein.
Zo is de legende van Sjaco ontstaan, een geheel van gerechtelijke kronkels en tendentieuze overleveringen.
In 1885 werd het fort gesloopt.

lees verder

Nr.92 bioscooptheater Edison,
Dé Edison zeggen de mensen uit de buurt

Gebouwd in 1912
Herbouwd in ArtDecostijl in 1921
Na de verbouwing in 1939 was het theater een bioscoop geworden met af en toe een podiumoptreden.
Het toneel werd verkleind ten behoeve van meer zitplaatsen. In 1962 legde de buurtbioscoop het af tegen de televisie.
Garage Kooperberg, en daarna Edisontapijthal kwam er in.

En in 2013 is het pand tot de bodem afgebroken en is er, ondanks vele protesten, het Edison Hotel met vijftig kamers in plaats van het Jordaanmuseum gebouwd.
Het is een hotel dat wel het lelijkste van de stad genoemd mag worden.
Een historische plek is veranderd in een blok beton met schietgaten.
Een poosje stond de naam Edison hotel op de gevel, maar nu heet het Melrose Hotel.

Louis Davids en Louis Bouwmeester
Het programma in de Edison begon met ‘live’ optredens van Louis en Heintje Davids, Esther de Boer-van Rijk, Louis Bouwmeester, Willy Derby, en ook de wereldberoemde Sarah Leander.
Na de oorlog kwamen natuurlijk de volkszangers Willy Alberti, Johnny Jordaan en Tante Leen.
Na de pauze werd dan meestal een documentaire film of een misdaadfilm vertoond.



Johnny Jordaan trad op / in 1941 de jeugdige zanger Johnny Kraayman, die later Kraaykamp ging heten /
en (R) niet te vergeten Louis Davids.

Israel Querido schreef:
"Komt ge in deze volksbioscoopjes op de vrije schoolmiddagen, dan slaat u een walm tegemoet; een bende gierende, lachende of huilende en krijtende kinderen is daar een ganschen middag voor een dubbeltje of twaalf centen opgeborgen."

Uit de krant van toen

Nr.80 Water en Vuur
De aardewerk-, glas- en porseleinwinkel van de firma J.J. Kuyper
De geschiedenis van deze bijzondere buurtwinkel gaat terug tot 1887, toen Johannes Jurriaan Kuyper een water- en vuurwinkeltje overnam.
Jan Kuyper werkte in de suikerfabriek aan de Haarlemmerweg. Toen daar in 1887 gestaakt werd begon hij het winkeltje.
Pas in 1891, toen de gracht werd gedempt en de Groenmarkt er was begon zijn nering te lopen.
De marktkooplui hadden heet water en vurige kooltjes nodig. Op vuurpotten werd het water verhit en een emmer vol kostte een halve cent. In de jaren vijftig werd de winkel uitgebreid met het naastgelegen pand nr.78, op de hoek van de Hazenstraat. De nadruk lag nu op aardewerk en op de drogisterij, die in het souterrain een plaats kreeg.

Later waren op deze plek de dames met de hondjes te vinden die op deze plek zogenoemde Retro spullen verkochten.
Het pand is één van de meest scheefstaande huizen in de Jordaan.

Nr 80 Barberhood
Na de tweedehands kleding is er nu een trendy baardenkapper



Dezelfde plek in 1900 en in 1953, van paard en kar naar vrachtauto.

Tijdens de oorlog


Vlagceremonie van de Nederlandse Jeugdstorm op de Elandsgracht.

John Blom (1930) vertelt hoe hij op 15 mei 1940 in Amsterdam de Duitse troepen de stad zag binnentrekken en zich voor het eerst bewust werd van zijn Joodse afkomst.
Onder de indruk van omstanders, die de Duitsers bloemen toewierpen en ‘Houzee!’ riepen, besloot hij ook ‘Houzee!’ te roepen en zijn arm in de Hitlergroet te strekken.
Zijn vader was woest en spraki: ‘Wij zijn Joden! Jij moet uit de buurt van de Duitsers blijven!’
Hij mocht niet meer met zijn buurmeisjes spelen, die in het uniform van de Jeugdstorm liepen.
In juni 1943 werden Johns ouders en broer naar de concentratiekampen gedeporteerd en vermoord. Ondergedoken zou hij de oorlog als enige van zijn familie overleven.

Kunst om te Knippen en Kunst om te smullen

Op tegenoverelkaar liggende hoeken van de Elandsgracht zijn winkels met een prachtig exterieur te bewonderen. Op de ene hoek verkoopt Arnold Cornelis taarten die er als kunstwerkjes uitzien en op de andere hoek Bel Ami waar kunstwerken werden ingelijst.



Kapsalon in de Jordaan heeft de zaak overgenomen en knipt nu de kunstwerken op de hoofden van de 'Jodanezen'.

Koffiespot naast de kapper, is er voor koffie met de meest vreemde namen.
Dames strijken er neer om de inhoud van hun laptop te ordenen, want wifi is gratis

Nr.39 Als contrast een modern pand

[1968]
Om de luchtvervuiling tegen te gaan was er de Witkar



De Witkar draait de Lauriergracht op / Het Witkarstation op de Elandsgracht

Het voertuig zag er uit als een kruising tussen een fietstaxi en de Pausmobiel.
Drie wielen, twee zitplaatsen en een 24 volt elektromotor. Maximum snelheid: 30 kilometer per uur.
De deelautootjes kostten tien cent per minuut, alleen voor abonnementhouders.

In 1974 opende de bedenker, Luud Schimmelpennink, het eerste Witkar-station op het Amstelveld.
Er kwam ook een station aan de Elandsgracht.
De Witkar had één bezwaar: je kon er niet langer dan een half uur mee rijden. Na een half uur was de accu leeg en moest je hem opnieuw opladen.
In 1988 verdween de laatste Witkar. Er wordt nog eentje in het Amsterdams Historisch Museum bewaard.

Zo kan het ook, met zelfgebouwde karretjes

Café de Eland
Wie dorst heeft volgt de borden.

Op het terras van Café De Eland kijken de bezoekers naar de groepen toeristen die met een invulformulier en een huurfiets een speurtocht door die mooie Jordaan maken.
Niet zelden worden de drinkers op het terras lastig gevallen met de vraag: "Wat was de werkelijke naam van Manke Nelis?" of: "Waar is het Anne Frankhuis?"

Hoog bezoek: ZKH Willem Alexander en burgemeester Eberhard van der Laan nemen een pikketanussie in De Eland.



Het is het laatste officiële bezoek van de meest geliefde burgemeester.

De beeldentuin van Jordanese muzikanten



Hoek Elandsgracht Prinsengracht [1972]







Het zogenoemde Johnny Jordaanplein [2016] voor en na de afbraak van het foeilelijk beschilderde transformatorhuisje
.
Johnny Jordaan, Tante Leen, Manke Nelis en Johnny Meyer staan er al te wachten op hun 'rustplaats'
Er zijn plannen om er ook een beeld van Willy Alberti bij te zetten.

Een beeld van Bolle Jan en Tante Mien wordt onthuld.
Dit beeld wordt betaald door zoonlief René Froger die er ook smakeloze groene heggen omheen laat zetten.
Op de verjaardag van René staat daar het beeld van zijn overleden vader en moeder op het pleintje.
Waarom dat is zal een raadsel blijven. Het tweetal had overal café's maar niet in deze buurt.
Als accordeonnist begeleide Bolle Jan wel eens artiesten zoals Johnny Jordaan en Willy Alberti, maar dat rechtvaardigt nog niet een plaats op dit illegale pleintje.

Toen het witkarstation verdween is de parkeerplaats min of meer illegaal omgedoopt tot Johnny Jordaanplein.
De toenmalige wethouder Guusje Terhorst, die schuin tegenover de plek woonde, opende het pleintje.
Er ging wel enig rumoer aan vooraf.
Boze tongen beweerden dat de wethouder door een buurtbewoner onder druk gezet is.
Toen volkszanger Johnny Jordaan in 1989 overleed, verzamelden buurtbewoners geld in voor een standbeeld aan de kop van de Elandsgracht.
De bekende beeldhouwer Kees Verkade (1941-2020) voltooide het in 1991. Het plein is nu een beeldenpark: Verkade maakte ook de beelden van zangers Manke Nelis en Tante Leen. 
Oorspronkelijk was er een plan om het beeld van Johnny Jordaan op het Frederik Hendrikplantsoen, waar Johnny lang gewoond heeft, te plaatsen. Maar de Jordanezen waren daar tegen.

Overigens is de naamgeving van dit stukje Elandsgracht in Johnny Jordaanplein, nooit in een raadsbesluit vastgelegd, waarmee het een niet legaal veroverd stukje gemeentelijke grond is.
Tante Leen zei over de ruzie: "Johnny heeft hier zelfs zijn auto nooit geparkeerd".
Hoewel hij in de buurt geboren is heeft Johnny de Elandsgracht nooit bezongen.
Het enige dat de Elandsgracht met de zanger bond was dat hij in 1957 een maand lang, voorafgaande aan de hoofdfilm, in bioscooptheater 'de Edison' heeft gezongen.



Bij de herinrichting is alles op de schop gegaan en is het transformatorhuisje verdwenen.
De beelden staan in plastic verpakt te wachten op de heropening van het stukje grondgebied dat naar Johnny vernoemd is.

Toeristen en daklozen gebruiken de plek om uit te rusten en hun rommel achter te laten.
Een alcoholverbod ter plekke moet dat voorkomen.





De beelden staan demonstratief met de rug naar de 'Grachtengordel'

Banksy:: "Lach maar, vandaag of morgen nemen wij de macht over"

> lees verder