Leren lezen moet nuttig zijn

Dat leren lezen nuttig moet zijn is wel gebleken toen letterkunde en wetenschap ontwikkeld werden dankzij het vermogen van mensen die lezen en schrijven geleerd hadden.
Om in je eentje met een boekje in een hoekje stil gaan zitten lezen was in de oudheid ongewoon en asociaal. De meeste luiden waren analfabeet en de teksten die door monniken netjes opgeschreven werden waren bedoeld om voorgelezen te worden.

Gevaarlijke vrouw: Tamara de Tempica

Stefan Bollmann gaat in 'Vrouwen die lezen zijn nog steeds gevaarlijk' op zoek naar het verhaal achter lezende vrouwen in de fotografie en de schilderkunst en ontdekt dat zij in voorbije eeuwen vaak als een bedreiging werden gezien. Met elk boek dat ze lazen, werden de vrouwen slimmer en dus gevaarlijker. Ze begonnen immers vragen te stellen over de beperkingen van hun eigen wereld.

Bij de kapper: Chris Benett

Liggende non: Fernando Botero

Gustave Flaubert verzette zich tegen het idee om woorden aan plaatjes te koppelen
Zelfs de mooiste literaire beschrijving, vond Flaubert, wordt verslonden door de meest armzalige tekening.
Terwijl een geschreven vrouw duizenden verschillende vrouwen voor de geest brengt, lijkt een getekende vrouw op een vrouw, dat is alles.'

Er valt meer te lezen
Bijvoorbeeld leest een moeder van het gezicht van haar kind af wat er van binnen borrelt.
De waarzegster leest in een kristallen bol de toekomst en de boer leest uit de bewegende wolken en het gedrag van de dieren het weer voor de volgende dag af.

De ontsnappingskunstenaar Houdini is een geboeid lezer

Lezen is verzamelen

Zoals je korenaren kunt lezen, en paddenstoelen, bosvruchten of kruiden verzamelt doe je dat op een speciale, uitgelezen, manier. Lezen is dan kiezen. Je moet iets weten over wat je verzamelt opdat je geen giftige paddenstoelen of zure bessen plukt.

Mij spreekt de blomme een tale,
Mij is het kruid beleefd,
Mij groet het altemale,
Dat God geschapen heeft!
Guido Gezelle

Maar wat en hoe je ook leest je moet eerst de tekens, of de tekenen leren begrijpen.
Er gaat een cultureel proces aan vooraf. Pas daarna veranderen beelden in reeksen die je als lettertekens in je hoofd moet prenten. Daarna moeten die dode letters tot leven gewekt worden.

In ieder geval is het leren lezen op school geen technische kwestie van het opdreunen en opschrijven van het alfabet en het verzamelen van een verplichte hoeveelheid woorden uit een verplichte woordenlijst.
Echte teksten zijn niet geschreven als oefenstof voor het leesonderwijs, maar het zijn teksten die in een zinvolle interactie tussen schrijver en lezer bestaan.
Op een Freinetschool zeggen ze:
Levend Lezen moet leiden tot Lezend Leven.

Dat gaan we onderzoeken

Er wordt de laatste jaren steeds meer empirisch onderzoek gedaan naar de sociaalmaatschappelijke opbrengsten van het lezen.
Het zijn onderzoeken die geen pijn doen en waarvoor geen hersens opengesneden worden.
Er worden verschillende uitslagen van die onderzoeken gepubliceerd. Meestal moet vervolgonderzoek plaatsvinden en in vele gevallen gaat het er om meer geld voor het onderwijs beschikbaar te krijgen.

Het lezen van verhalen en gedichten, stimuleert onze sociaal-emotionele ontwikkeling. Maar onze hersenen maken weinig onderscheid tussen de ervaringen die we zelf opdoen en die waar we over lezen. Op Mri-scans is te zien dat daarbij dezelfde hersengebieden actief worden. Ons brein gebruikt dezelfde neurale netwerken voor het leggen van contacten met andere mensen als voor het begrijpen van verhalen die je leest. Niet onderzocht is of er een waardeverschil is tussen een gebeurtenis die je zelf meegemaakt hebt en een iets waar je over leest. Dat is jammer.

Een echte lezer wil zich echt laten vangen door een tekst. Die wil in een andere wereld belanden en dan maakt het niet uit hoe lang je over een bepaald woord of een bepaalde zin doet.
De Britse schrijver David Mitchell geeft vijf redenen om een boek te lezen: vervoering, politiek, bevrijding, metafoor en schoonheid. De combinatie van dit alles vond hij in Alice in Wonderland. Over de wereld waarin Alice terecht komt nadat ze door de spiegel is gesprongen, zei hij: ‘De Spiegelwereld is fictie en Alice is de lezer. Het is prachtig hoe Alice in de schoorsteenmantel op gezogen wordt, half onwillekeurig, precies zoals wij het niet merken als we volkomen in de ban van een boek zijn.

Brillenverkopers, een prent van Jan Collaert (1591)

Conspilcilla: de uitvinding van de bril

Cicero sprak:
Ons scherpste zintuig is het gezichtsvermogen.
De filosoof merkte dat we een tekst die we gezien hebben, beter onthouden dan een die we alleen maar gehoord hebben.

De ogen zijn de plek waar de wereld binnenkomt. Letters worden opgenomen door de ogen.
In het jaar 65 voor Christus klaagt Cicero dat vanwege zijn slechte ogen ‘er niets anders op zit, dan me door slaven te laten voorlezen’.
Die slaven moesten dan wel lezen leren.

Leessteen

In de Griekse wereld was bekend dat geslepen glas en stukken halfedelsteen, zoals Beryl, gebruikt konden worden om objecten te vergroten. Vandaar misschien het woord 'bril' ?

De dichter Leo Vroman schreef:

Gedrukte letters laat ik u hier kijken,
maar met mijn warme mond kan ik niet spreken,
mijn hete hand uit dit papier niet steken;
wat kan ik doen? Ik kan u niet bereiken.
(fragment uit: 'Voor wie dit leest' 1949)

Rutger Kopland schreef:

Een steen in Leeuwarden
Je staat te lezen en daar staat
in Leeuwarden ligt voor mij
een steen en die is deze.

Maar nu je dit leest ligt hij
te zeggen in je hoofd ben ik
voor jou geen steen meer.

Rutger Kopland, uit: 'Over het verlangen naar een sigaret', uitg. v Oorschot 2001

Dat zoeken we op in de Kinderbibliotheek

Kinderen kunnen uit boeken wat leren.
Ze komen er achter hoe de binnenkant van hun cavia eruitziet.
Behalve educatief is lezen ook gewoon leuk.

Maar in kinderboeken worden ook serieuze zaken als echtscheiding beschreven. Dan zijn die leuke kinderboeken met een vette verborgen agenda geschreven.

Een kinderbibliotheek in vroeger tijden

Soms vragen kinderen, vaak pubers, aan de bibliotheekjuf: “Heb je nog zo’n boek om te huilen?” Er zijn ook ouders die dan bezorgd vragen of dat wel nodig is, al die sombere boeken. Maar dat heeft ook een functie. Ze lezen dat zielige boek en huilen erom, maar voelen zich daarna weer opgelucht. En als je je eenzaam voelt, kan een boek je meesleuren naar een andere wereld.

Lees ook:

Lezen met je eigen woordenschat

Bezorgde moeders met lezende kinderen

Is lezen belangrijker dan spelen?

Normen en waarden in kinderboeken

Lezen gaat wel wat langzaam

We lezen gemiddeld 250 woorden per minuut, terwijl we een denksnelheid hebben van 1200.
Dat is ontdekt door in een paar zinnen de letters van woorden door elkaar te husselen.
Wat bleek? Onze hersens hadden genoeg capaciteit over om die rommelige onzin gewoon te lezen.
Als je wat sneller wilt lezen moet je niet elk woord meerdere keren lezen. Je moet ook niet binnensmonds mee mompelen. Dat hebben we op de lagere school wel gedaan, maar men is vergeten het nadien weer af te leren.
En dan het lezen van hele woorden als een afbeelding. Je kunt zelfs een stuk of vijf woorden aan elkaar plakken voor een plaatje van een stuk tekst. Om nog maar te zwijgen over het diagonaal over een hele pagina te 'scannen'. Hopla, klaar is Kees.

De kinderjury aan het werk voor de Kinderboekenweek

Waarom lezen we niet meer?

Bureau Intomart kreeg van de boekenbranche opdracht te onderzoeken waarom er minder boeken gekocht, of in de bibliotheek geleend worden. Ze hebben de cijfers op een rij gezet, maar een reden hoe het komt dat die cijfers zo laag zijn geven ze er niet bij.

Ik kan daar wel iets bij bedenken. Boekwinkels zijn supermarktketens met wonderlijke namen geworden. Dat gaat natuurlijk mis, want boekenkopers houden meer van een intieme sfeer en persoonlijk advies van de boekhandelaar zelf. De boeken zijn in het algemeen aan de dure kant en het is voor een gemiddeld gezinsinkomen in de crisistijd een te hoge uitgave.

Dat is echter niet een reden dat we tegenwoordig minder lezen. Kinderen gebruiken bijvoorbeeld uitbundig de zogenaamde sociale media om hun rantsoen letters binnen te krijgen. We googelen eerder dan we iets in een papieren naslagwerk opzoeken. Wat het verschil is in leesvaardigheid en leesplezier is wel duidelijk.

Toch surfen we ons gek op het web en laten ons opwinden door alle zogenoemde gadgets en apps die, meestal, nutteloos geruis rondstrooien. Dat gaat natuurlijk ten koste van een rustige avond met een kopje thee en een goed boek voor het haardvuur. En ga me nu niet voorhouden dat ik dat ook met een E-book zou kunnen doen want dat is niet waar. Het is nodig om nadenkend aan het topje van je vinger te likken en een papieren bladzijde om te slaan om in de ban van het boek te verkeren.

De social media

Een boek is van papier gemaakt
Neem een boom,
vermaal die tot pulp,
pers het water uit het papje
en je hebt papier.
Snij het vel in stukken
druk er een begrijpelijke tekst op. Doe er een kartonnen kaft omheen en je hebt een boek.
Zet het boek in je kast en lees af en toe een stukje.

Wat is een boek eigenlijk?

Een boek is geen doos vol woorden.
Een schrijver schrijft geen boeken, een schrijver maakt teksten.
Een literaire tekst, opgeslagen in een boek, gaat voorbij aan het feit dat het boek een autonome opeenvolging van ruimte en tijd is.
Lettertekens omvatten de ruimte, lezen bepaalt de tijd.
Boeken zijn in principe bakken met al dan niet literaire teksten.

Oude kunst is:
Een schrijver schrijft teksten, de rest wordt door ambachtslieden gedaan. In de oude kunst worden alle boeken op dezelfde manier gelezen.

Nieuwe kunst is:
Een schrijver maakt zelf boeken en is verantwoordelijk voor het gehele proces.
In de nieuwe kunst vereist elk boek een andere manier van lezen.
Een boek lezen, is zijn structuur waarnemen.
Het niet nodig om daarvoor vijf jaar op een Faculteit der Letteren door te brengen.

Lees ook:

Onleesbare taal

Het bekijken van de plaatjes in een prentenboek is hetzelfde als lezen.



Soms zijn sprookjes wijze lessen

Dan heten het fabels waarin de dieren met elkaar kunnen praten. Zoals de Leeuw die door een Muis gered wordt als hij in een net verstrikt raakt
.

Mijn spelen is leeren, mijn leeren is spelen.
En waarom zou mij dan het leeren vervelen?
Het lezen en schrijven verschaft mij vermaak.
Mijn hoepel, mijn priktol verruil ik voor boeken:
Ik wil in mijn prenten mijn tijdverdrijf zoeken;
't Is wijsheid, 't zijn deugden, naar welke ik haak.
Hieronymus van Alphen, Kleine gedichten voor kinderen.

Begin met een aapje

P.J. van Geldorp, A is een Aapje, ca. 1907

Kinderen leren lezen te beginnen met: 'A is een aapje dat eet uit zijn poot en B is de bakker die bakt voor ons brood'.

Ook de leesplankjes beginnen met een aapje dat een keurig jasje aan had en met zijn mutsje zwaaide. Het circusaapje zat boven op een dak aan een touw vast. Dat was pedagogisch niet zo correct. De bok stond voor de bokkenwagen en de schapen stonden in de wei. Koeien kwamen niet in het verhaal voor.

Voor de kinderen was verwarrend dat alle mensen onder hun eigen naam afgebeeld waren, behalve de jongste die heet 'zus'.
De dieren hadden ras- of soortnamen, behalve de poes die heet Mies.

Leren lezen met een plankje

Theo Thijssen stelde vast dat je op school leerde lezen en nog een paar dingetjes
Dat ging dan met het leesplankje dat honderd jaar geleden door bovenmeester Hoogeveen uit Stiens bedacht is.
Voor de klas stond een levensgrote leesplank met richels waarop woorden geplaatst konden worden.
Sinds die tijd zijn vele leesplankjes in omloop gebracht. Ze groeiden met hun tijd mee.
De letters waaruit de woorden samengesteld werden stonden educatief een stukje uit elkaar.

Een digitale leesplank
Met de opkomst van de computer in de klas worden andere eisen aan de digitale educatieve middelen gesteld. Op de plaats van een grote leesplank hangt een Digiboard en de meester maakt zijn vingers niet meer vuil aan krijtjes, hij download zijn les met een laptop.



In ieder geval was er bij de posterijen aanleiding gevonden om er in 2006 een serie zomerpostzegels met aap noot mies uit te geven.

Lees hier meer over leesplankjes

Lezen met een Hanenboek

Haanillustratie uit Groot A, B, C boek, eind 18de eeuw.

Deze boeken werden van de 16e tot de 19e eeuw als een Abecedarium gebruikt. Het werden hanenboek genoemd omdat er een houtsnede met een haan op de titelpagina stond. Ze hadden een gevarieerde inhoud voor het lees- en schrijfonderwijs. Behalve schrijfvoorbeelden in diverse lettertypen stonden er in zulke boekjes ook stichtende verhalen.

Rick Beerhorst / Kinderen oefenen hun zintuigen

Lees ook:
Lezen voor je plezier

Verheffing van het volk

In 1865 besloot de Cubaan Saturnino Martínez
sigarenmaker en dichter, een krant te maken voor de arbeiders in de sigarenindustrie.
Er moesten niet alleen politieke onderwerpen in staan, maar ook artikelen over wetenschap en literatuur, gedichten en korte verhalen.
Zijn opzet was 'om op alle mogelijke manieren het volk te verheffen'.

Maar Martínez ondervond al gauw dat zijn krant door het analfabetisme niet echt populair was: slechts 15 procent van de werkende bevolking kon lezen. In overleg met de directeur van de fabriek werd een arbeider gekozen als voorlezer, betaald door zijn medearbeiders.
Voorgelezen werden geschiedenisboeken en didactische romans en een handboek over politieke economie.
Er werd hevig over de inhoud gediscussieerd.
De voorlezingen werden zo populair dat ze overgenomen werden door andere fabrieken.
Maar dat succes leverde ze al gauw de reputatie van subversiviteit, en in mei 1866 verbood de gouverneur van Cuba om 'de arbeiders van de sigarenfabrieken af te leiden door het voorlezen van boeken en kranten'.
De politie moest erop toezien dat dit verbod nageleefd werd. Clandestien werd er nog hier en daar voorgelezen, maar tegen 1870 was er niets meer van over.

Wie zijn bang voor boeken?

Niet alleen totalitaire regimes zijn bang voor gedrukte woorden.
Lezers worden gepest op schoolpleinen en in kleedkamers, overheidskantoren en gevangenissen. Vrijwel overal heeft de gemeenschap van lezers een dubbelzinnige reputatie die een gevolg is van haar verworven gezag en bespeurde macht. Iets in de relatie tussen een lezer en een boek wordt erkend als wijs en vruchtbaar, maar lezen wordt daarnaast gezien als hooghartig exclusief en buitensluitend, misschien omdat het beeld van een individu met een boek in een hoek, dat zich zo te zien niets aantrekt van de ongemakken van de wereld, herinnert aan ontoegankelijke privacy en afzonderlijke geheime actie.

Beheersing van een Taalopstand
Britse slavenhouders waren als de dood voor een 'geletterde zwarte bevolking', die in boeken wel eens gevaarlijke revolutionaire denkbeelden zouden kunnen vinden.
Ze realiseerden zich dat slaven, als ze de bijbel konden lezen, in de Schrift opruiende gedachten van opstand en vrijheid zouden kunnen vinden.

‘Use it or lose it’


Dit is de lijfspreuk van de neuropsychologen: de delen van je hersenen die je niet meer gebruikt gaan sneller achteruit dan de gebieden die je blijft stimuleren. Misschien is lezen een middel om, op hogere leeftijd, de kans op dementie te verkleinen. Uit post-mortem onderzoek van dementiepatiënten is gebleken dat hersenen van patiënten die cognitief actiever bleven, door onder meer lezen en schrijven, hun hersenen minder beschadigden dan mensen die dat niet deden.

Als je veel leest blijft je hersencapaciteit langer goed dan bij mensen die hun hersenen passief gebruiken.

Als je per dag een minuut of zes leest heb je bijvoorbeeld twee derde minder stress.
Dat ontdekten onderzoekers van de Universiteit van Sussex in 2009. Het werkt zelfs beter dan een rondje in het park te gaan rennen of naar klassieke muziek te luisteren.
Volgens de wetenschappers is dat zo omdat je je voor lezen moet concentreren en in een andere wereld terecht komt. Hierdoor vermindert de spanning in je spieren en neemt je hartslag af.

Lezen kan je helpen je geheugen
te trainen

Lezen zorgt ervoor dat je je beter kunt inleven
Tijdens het lezen van fictie bevind je je in het leven van de hoofdpersonen. Je leert hoe de personages met anderen omgaan en hoe ze redeneren doordat je hun gedachten en gevoelens kunt lezen. In het kort: je gaat de wereld zien door hun ogen. Daardoor identificeer je je meer met de hoofdpersonen.Onderzoekers van de Universiteit van Buffalo hebben dit aangetoond door studenten ofwel een passage van Twilight ofwel een van Harry Potter te geven en vervolgens een computertest te doen. De eerste groep identificeerde zich meer met vampiers, de tweede met tovenaars.
Ook twee Nederlandse onderzoekers hebben de invloed van fictie op empathie gemeten. Een verhaal met meer emotionele verplaatsing zorgde in hun studie voor meer empathie in een groep fictielezers.

Het lezen van een tekst en daarover nadenken helpt om je concentratievermogen te oefenen, waardoor je ook andere taken meer geconcentreerd kan uitvoeren. Zelfs in de digitale warboel vandaag de dag is het mogelijk je hersenen te trainen om snel te schakelen tussen meer geconcentreerd lezen en minder geconcentreerd lezen. Je aandacht houden bij een literaire tekst vereist de coördinatie van meerdere complexe cognitieve functies, zeggen de wetenschappers van de Stanford Universiteit.

Helpt het lezen je sociale vaardigheden
te verbeteren?

Het is mogelijk, maar dan gaat het wel om de wat zwaardere literatuur, en niet om pulpfictie. Het heeft direct effect, en na het lezen van een hoofdstuk zou je al empathischer zijn en beter in staat zijn om de emoties van anderen in te schatten. En ook interessant is dat je helemaal niet van dit soort boeken hoeft te houden om er een effect van te krijgen, vooropgesteld dat je het wel echt met aandacht leest natuurlijk. Ik hoor het al, het is niet zo'n goed boek, maar het is goed voor de omgang met je buren. Dat is onderzocht en in het tijdschrift Science gepubliceerd.

Lezen van fictie maakt je toleranter en meer open tegenover andere ideeën, dat vonden de onderzoekers van de Universiteit van Toronto.
Door je in te leven in personages waar je het niet noodzakelijkerwijs mee eens bent, open je je brein voor nieuwe ideeën en zienswijzen. Ook vermindert het je behoefte aan zekerheid en vaste waarden. Uit dit onderzoek bleek dat mensen die fictie lezen beter overweg kunnen met onzekerheid dan mensen die non-fictie lezen.
Wat nu, is dat een aanbeveling om de waarheid uit de weg te gaan?

Opmerkelijk is dat die onderzoekers meteen in klinkende munt voor je kunnen uitrekenen welk voordeel je hebt als je als kind opgroeit met lezen. Je verwerft een betere sociale status in je latere leven dan de kinderen die weinig of niet lezen. Een Brits onderzoek onder 17.000 mensen die opgroeiden in de jaren ’50 wees uit dat een niveau hoger in lezen op 7-jarige leeftijd een 5.000 pond hoger salaris betekende op 42-jarige leeftijd. Het is niet duidelijk geworden of deze verschillen direct door het lezen veroorzaakt worden, of dat er in hogere milieus in het algemeen meer gelezen wordt.

Woordenlijst

leesbaar
leesbeurt
leesbevordering
leesbibliotheek
leesblind
leesboek
leesbril
leeservaring
leesgedrag
leeshonger
leeslampje
leesles
leesmap
leesmethode
leesmoeder
leeslint
leeslijst
leesonderwijs
leesplezier
leesportefeuille
leesplankje
leesplezier
leessnelheid
leesstof
leestafel
leestekens
leestrommel
leesuurtje
leesvaardigheid
leesvoer
leeswijzer
leeszaal

Lezen begint bij kijken

Alberto Manguel was negen of tien jaar oud.
Het was een hete en vochtige zomer, in Buenos Aires, en hij was op bezoek bij een schilderende tante in een koel atelier waar het heerlijk naar terpentine en olie rook. In de kamer stonden de doeken in het gelid tegen elkaar aan.
Manguels eigen boeken, zijn kinderboeken, waren allemaal geïllustreerd 'met plaatjes die het verhaal herhaalden of uitlegden'.
De beelden die hij die middag bij zijn tante zag, illustreerden geen enkel verhaal. 'Die beelden stonden beslist op zichzelf, en ze verleidden me tot lezen.'
Er zat voor hem niets anders op dan staren naar die beelden: het koperen strand, het rode schip, de blauwe mast. 'Ik bleef maar naar ze kijken. Ik ben ze nooit vergeten.'

Spiegels, schrijft Alberto Manguel, hadden in de Middeleeuwen de bijbetekenis verworven van 'encyclopedieën'. Ze zijn in staat alles te reflecteren, ze zijn 'een geslaagde metafoor voor een verzameling kennis die de pretentie heeft allesomvattend te zijn'.

Het lezen van kunst is een allerindividueelste ervaring, de beelden worden op een autobiografische manier beschreven, zoals die in het atelier van Manguels schilderende tante. Zo heeft hij ook over het lezen geschreven.

Beeld en betekenis weerspiegelen elkaar
in een spiegelpaleis.
Het is moeilijk onder woorden te brengen. 'Alle dingen zijn onuitsprekelijk vermoeiend; het oog wordt niet verzadigd van zien, en het oor wordt niet vervuld van horen.'

Alberto Manguel, Uit: Een geschiedenis van het lezen

Boeken lezen op een meisjeskostschool

Hoe men in een deftige meisjeskostschool over het lezen van boeken dacht vertelt het onderstaand fragment.

(...) Den volgenden morgen, toen de geheele school bijeen was, en al de klassen zich gereed maakten voor hare dagtaak, trad Miss Good in het midden van de zaal, en vroeg, terwijl zij een net ingebonden exemplaar van ‘Jane Eyre of de Wees van Lowood’ in de hand hield, aan wie dit boek behoorde.
Daar was een gefluister van verwondering, toen zij het kleine boekje in de hoogte hield, want al de meisjes wisten zeer goed, dat het gestreng verboden was dit boek te lezen.
‘Het kamermeisje, dat de schoolkamer van morgen aanveegde, vond dit boek op den grond liggen,’ vervolgde de onderwijzeres; ‘het lag naast een lessenaar aan het hoofd van de zaal. Ik zie, dat de naam er uitgesneden is, en kan daarom niet zien, wie de eigenares is. Ik verzoek echter vriendelijk, dat het meisje, aan wie het boek behoort, naar voren komt om haar eigendom terug te nemen. Indien ik de minste poging zie om het te verbergen, zal ik om twaalf uur de zaak in handen van Mevrouw Willis geven.’
‘Attentie, meisjes!’ zeide Miss Good, ‘geen gepraat, als het u belieft. Versta ik goed, Miss Russell, dat “Jane Eyre” aan u behoort?’
‘Ja, Miss Good.’
‘Waarom hadt ge het in uwen lessenaar; hebt ge er onder het voorbereidingsuur uit gelezen?’
‘Ja zeker.’
‘Ge weet natuurlijk, dat ge tegen een van de gestrengste regels van de school hebt gehandeld. In de eerste plaats mogen er geen leesboeken in de lessenaars geborgen, of gedurende het lessenuur gelezen worden, en ten tweede is het ten strengste verboden, dat juist dit boek op Rustenburg gelezen wordt. Ge kendet deze bepalingen, niet waar, Miss Russell?’
‘Ja, Miss Good.’
‘Ik moet het boek houden, en ge kunt weêr naar uwe plaats gaan.’
Dora maakte eene buiging, en hervatte haar afgebroken werk met een schijnbaar onbewogen gelaat, indien het tegendeel niet werd bewezen door den donkeren blos op hare zachte wangen. (...)

L.T.Meade, Annie Forest, een verhaal van eene meisjeskostschool,.1901

Gaandeweg krijgen letters een betekenis. Dat wil zeggen nadat ze eerst netjes op goede volgorde geplakt zijn.


Aandoenlijk is het om te merken
dat 24 lettertekens genoeg zijn om de hele wereld met alles erop te beschrijven.


Anders is het als letters verkruimelen in onduidelijke, typografisch vormgegeven,
wouden van taal zonder inhoud of noodzaak.

De Utman Koran in de al-Hussein moskee

Kon Mohammed lezen en schrijven?

Als je het verhaal van de eerste ontmoeting van Mohammed met Djibriël, de aartsengel Gabriël, letterlijk neemt, dan moet je aannemen dat Mohammed nauwelijks kon lezen en schrijven, en misschien wel helemaal niet.
Hij gaf zijn verkondiging mondeling door aan zijn volgelingen en die schreven dat op. In 634 waren er al scholen waar kinderen teksten uit het hoofd leerden die Mohammed had uitgesproken. Zij moesten deze teksten voordragen.

Soap

Monniken lezen een aflevering van een amusant blad uitgegeven door Pears Soap waar veel mooie dames in voorkwamen.
Vanaf de late 19e eeuw, was Pears zeep beroemd om haar marketing. Ze gebruikten hun product als een voorbeeld van de 'beschavende missie " die ze hadden. De zeep staat voor vooruitgang. Mogelijk is daar de 'Soap', als televisieserie, van afgeleid.

Lastenia

wat nog aan woorden
in mij wakker ligt
kan ik voor alle dag gebruiken
ik kan het bloed doen stollen
ik kan in andermans gedachten
wonen en er vruchten stelen

ik kan als een hond geslagen
huilen en ik kan spelend met vuur
mijzelf overwinnen
maar leven kan ik niet
het leven hangt buiten
het bereik van de klanken
zinnen en woorden
die ik als ledematen
lief heb gekregen

om een liefde die ik als zon
op het water heb zien schijnen
om een liefde die als licht
op mijn huid staat te branden

Simon Vinkenoog
in Atonaal. 1952

Korte autobiografie

Woorden zijn zonderlinge woningen:
één haar op mijn hoofd was gekrenkt door liefde;
dat werd een dorp met strodaken en tuinen,
toen de mist van mijn adem was opgetrokken,
toen de troffel van mijn keel stillag
en de mortel van mijn tanden;
één haar op mijn hoofd dacht en één viel uit;
dat werd een ziekenhuis, dat werd een buiten:
toen ik zweeg stond het daar, één uur lang.

Woorden zijn een ongewoon gezang:
een ongeloofwaardige waslijst vult men er mee.
Een boek? Nee. Een brief? Nee.
Een vers van gele en rode goederen,
boezeroenen van woede en liefdeshemden,
vult men er mee.

Woorden zijn korte telegrammen.
Men zet zijn tranen op om ze te lezen;
om ze te horen doet men oren aan.
Eén haar op mijn hoofd was gekrenkt door liefde,
één haar op mijn hoofd dacht en één viel uit
en ik wilde in grote en kleine woorden
wonen als een boodschap van overzee,
om deernis te vragen of vrees aan te jagen,
maar ook daar ontbraken de deuren.

Jan Elburg,
in: het tijdschrift Atonaal, red. Simon Vinkenoog 1952

Lezen

Mijn boeken zijn meer
dan gebundeld papier
zoveel meer
dan een paar glazen inkt
op dood hout
het zijn stemmen
die nimmer
de stilte doorbreken
ruisende werelden,
plaatsen van rust
het zijn bomen
die weer zijn begonnen
te spreken

Ingmar Heytze
Uit: Alleen mijn kat applaudisseert (1989)