|
Visuele en Concrete Poëzie
De poëzie als taalkunstwerk
heeft zich altijd bediend van het gebruikelijke taalmateriaal,
het genormeerde schriftbeeld en de klank die daar bij hoort.
Maar juist in dit woordje 'bediend' zit het verschil met de concrete
poëzie.
De semantische betekenis van een woord of de zin stond in de dichtkunst
centraal en deze be-teke-nis werd overgedragen door letter-tekens
en lees-tekens of door klanken als hulpmiddelen.
De tegenstelling
De essentiële verschuiving naar concrete poëzie is,
dat het schriftbeeld en de taalklank niet langer ondergeschikt
zijn aan de betekenis en gevoelswaarde van de woorden, maar dat
de woordbetekenis, de woordvorm en de woordklank als gelijkwaardige
en, elkaar beïnvloedende, elementen van een gedicht worden
gebruikt.
Het 'ik' is uit de gedichten verdwenen:
De
kenmerken van het gebruik van taalmateriaal als een volwaardige
bouwstof zijn:
In de eerste plaats de objectiviteit.
Concrete gedichten geven weinig informatie over de persoonlijke
ervaringen van de dichter, maar vooral over de mogelijkheden van
het zichtbare en hoorbare taalmateriaal.
Vandaar de term die daarvoor is: objectieve
poëzie.
Futurisme /Parole
in Libertà

Marinetti
[1876-1944]
Marinetti schreef in 1909 een technisch manifest voor
de futuristische literatuur uit, waarin voorgeschreven wordt:
'Men moet het 'ik' in de literatuur vernietigen.'
Weg met rijmschema's, woorden moeten zelfstandig
en zonder zinsverband een rol spelen.
Het is te zien in het onderstaande 'Zang Tumb Tumb' waar hij in beweging en klank weergeeft hoe een
Bulgaarse 'verrader' in de oorlog in Libië gefusilleerd wordt.

De Italiaans futuristische dichters lieten
een schrijfstijl zien die ze Parole in libertà, of wel
vrijgelaten woorden, noemden.


Umberto
Eco [1932-2016]
Hoogleraar semiotiek in Bologna.
Eco gebruikte het begrip open
kunstwerk als een autonome, complementaire
vorm van het wereldgebeuren.
Die vaststelling heeft alles te maken met het wezen van de Visuele
Poëzie.
Dit in tegenstelling tot de Concrete Poëzie, die niet zelden
voor een kopschuwe, zinloze, hermetische tendens gehouden wordt,
opent de Visuele Poëzie een discussie tussen de meest verschillende
media van de communicatie en beeldende kunst.
Taalkunst
vs
Beeldende kunst

Lucebert [1924-1994]
Tellby
tellby toech tarra
inna nip
inna nip
tarra toech tellby
Dit gedicht is geheel uit zelfgemaakte woorden
samengesteld.
Ze zijn niet zo zinloos als ze lijken.
Het karakteristieke is, dat ze een dramatische situatie weergeven.

Jan
Hanlo [1912-1969]
De Mus
Tjielp tjielp - tjielp tjielp tjielp
tjielp tjielp tjielp - tjielp tjielp
tjielp tjielp tjielp tjielp tjielp tjielp
tjielp tjielp tjielp
Tjielp
etc.
Oote oote oote
Boe
Oote oote
Oote oote oote boe
Oe oe
Oe oe oote oote oote
A
A a a
Oote a a a
Oote oe oe
Oe oe oe
Oe oe oe oe oe
Oe oe oe oe oe
Oe oe oe oe oe oe oe
Oe oe oe etc.
Oote oote oote
Eh eh euh
Euh euh etc.
[fragment]
Balanceren op de rand.
Lucebert en Hanlo worden wel eens verweten dat ze zich met deze
klankgedichten op de uiterste rand van het poëtische vlak
bewegen.
Als je vindt dat poëzie een taalkunstwerk is, dan vallen
deze gedichten zelfs óver de rand, want klanken zijn geen
taal, evenmin als bakstenen een huis zijn, al behoren menselijke
klanken wel tot het taalmateriaal.
Als je vindt dat poëzie met woorden moet kun je visuele gedichten
het beste een mengvorm van poëzie en beeldende kunst noemen
Moderne beeldende kunstenaars experimenteren en tasten grenzen
af. Zo komen ze tot nieuwe kunstvormen met eigen technieken en
esthetische kenmerken.
Dat moet dan ook voor taalkunstenaars en toonkunstenaars gelden.
Filosofie
van taal en teken
Onleesbare
taal

Antoni
Tàpies [1923-2012]

Hiëroglyfen
[1985]

Kruis
en cirkel
[1980]

Rentamans
i libres
[1987]
Fundació Antoni Tàpies

Paul Klee / Er
küsse mich...
Paul
Klee [1879=1940]
Wat ik wil laten zien in mijn werk is het idee wat zich verbergt
achter de zogenoemde werkelijkheid.
Ik zoek naar de brug die
het zichtbare verbindt met het onzichtbare.

Een van
mijn problemen is om
het zelf te vinden dat slechts een
enkele vorm kent en onsterfelijk is, om het te vinden in mensen
en dieren, en in de hemel en in de hel die met elkaar de wereld
vormen waarin wij leven.
De
Fluxus performances
Het is een combinatie van acties, handelingen in rituele of geritualiseerde
context.
De handelingen waarom het gaat zijn steeds een inbreuk op
heersende waarden en normen.
Ze zijn gericht op de bestaande 'orde'.
Niet vanuit een politieke of ideologische wil tot omverwerping
van de orde, maar veeleer om die orde op een speelse wijze te
provoceren.
Verder
naar Fluxus
New
Art of Making Books
Ulises Carrión [1941-1989]

Harald
Vlugt / Het Boek
Ulises was een Mexicaanse kunstenaar, die lange tijd in
Amsterdam woonde,
waar hij de boekhandel en galerie Andere Boeken en Zo
had.
Hij werkte voor het internationale MailArt Netwerk
Een boek is
geen doos vol woorden
Een schrijver
schrijft geen boeken, een schrijver
maakt teksten
Een literaire tekst
opgeslagen
in een boek gaat voorbij aan het feit
dat het boek een autonome opeenvolging van ruimte en tijd is
Lettertekens
omvatten
de ruimte, lezen bepaalt de tijd
Boeken
zijn
in principe bakken met al dan niet literaire teksten
Oude
kunst:
schrijver schrijft teksten, de rest
wordt door ambachtslieden gedaan.
Nieuwe kunst:
schrijver maakt boeken en is verantwoordelijk
voor het gehele proces.
meer
over wat een boek is
Vormentaal
en Beeldtaal

Er
is vrijwel geen beeldonderdeel te vinden dat, vergelijkbaar
met een letter uit het alfabet, deel uit kan maken van wisselende
taalbetekenissen.
Kunstenaars gebruiken soms letters in
hun visuele werken
Maar ze geven die beeldend gebruikte letters en woorden een
andere, eigen, betekenis.

Franz
Mon / Abstraktion
De plotselinge verandering
van het letterteken

Pera /
Presence du marteau [1962]
De
Wiener Gruppe

Friedrich Achleitner / Kobylany-studie [1958]
Een groep van Oostenrijkse schrijvers die tussen 1954 en 1964
de literatuur radicaal wilden vernieuwen.
Ze noemden zich taalingenieurs,
ze wilden breken met een literatuur die opvallend achterliep
op de tijd.
Vooral Gerhard Rühm, componist en bewonderaar van Webern, had een feilloos
gevoel voor de expressiviteit van spraakklanken, maakt klankgedichten,
'coole poëzie', constellaties van woorden, ideogrammen
en tekstbeelden.
Zoals 'jetzt' - een poging om het nu zichtbaar
te maken.
Ze zijn de geschiedenis ingegaan als concrete en later
visuele poëzie.
Arte
Povera

Jannis Kounellis [1936-2017]
Kounellis is één van de
bekendste kunstenaars uit de
Arte-Povera-beweging.
In zijn oeuvre speelt vergankelijkheid een belangrijke rol.
Er wordt naar verwezen in de vorm van brokstukken en vuur .
Loutering door vernietiging is een terugkerend gegeven in zijn
werk.

Paardenstront
In 1969 choqueerde hij de conservatieve kunstliefhebbers door
in Galleria l'Attico in Rome twaalf levende paarden als
onderdeel van zijn kunstwerk te presenteren.
De hele galerie stonk naar de paarden.
Naar aanleiding van dit kunstwerk raakt hij meer geïnteresseerd
in het ensemblewerk.
Theater werd een onderdeel van zijn kunst terwijl werken als
rekwisieten achterbleven.
Free
International University

Kloppenburg / Mergpijp bril
Jacobus
Kloppenburg [1930]
Deze bril hoort bij het gereedschap dat
nodig is om van de vergaderruimte van commissarissen van een
bank, een humane plek te maken waar sociaal verantwoorde en
milieuvriendelijke, economische, beslissingen genomen kunnen
worden.
Free International University
Kunst
is een taal

Diter Rot / kinderboek [1957]
Kunst
is een taal en D.R. nam dat zeer letterlijk. Grammatica
vond hij een belemmering.
Rot(h) gebruikte een eigen alfabet: de woorden splitsen in l-e-t-t-e-r-s
en de letters onafhankelijk gebruiken. De letters laten klinken,
ze op hun kop zetten. Zij krioelen over de bladzijden. Hij spuwt
ze uit.

Dick Elffers / Lettergraniet
Bauhaus

Asger Jorn/ Stavrim Sonnetter
Asger
Jorn [1914-1973]
Asger Jorn ging op 21-jarige leeftijd naar Parijs, waar hij
lessen volgde bij Ferdinand Leger en Le Corbusier.
Na de Tweede Wereldoorlog ontmoette hij daar Constant en Jean Michel Atlan.
Net als Constant ontwikkelde Jorn revolutionaire ideeën
over de rol van de kunstenaar in de westerse maatschappij.
In 1956 richtte hij als reactie op Max Bill, met Enrico
Baj de Mouvement International pour une Bauhaus Imaginiste
op, met als doel de maatschappij zelf tot kunst te laten worden.

Walter Gropius
/ Program of Bauhaus
in Weimar [1919]
Tegenwoordig zijn de kunsten geïsoleerd.
Het Bauhaus bracht
alle kunstdisciplines in een gemeenschappelijk kunstwerk bijelkaar,
zonder onderscheid tussen decoratieve kunst en architectuur.

Happenings

Wolf Vostell [1932-1998]
Vostel neemt in 1958 deel aan de eerste happening in Europa,
die in Parijs plaatsvindt en maakt zijn eerste werken met televisietoestellen
en auto-onderdelen. Hij maakt deel uit van de kunststroming
Fluxus.

Zen voor wind
Name
June Paik [1932-2006]

Zen voor vinger

Zen voor hoofd

Zen voor alle zintuigen
Fluxus


Wolf Vostell / Fluxus-Piano-Lituania Hommage
à Maciunas [1994]
omhoog
|
|
Lezen & Waarnemen
Grenzen
tussen lezen en waarnemen zijn er je moet ze als kijker en lezer
zelf vaststellen.
Als je leest volg je gewillig de regels die algemeen gelden, als
je kijkt stel je daar zelf regels voor vast.

Ernest
van Leyden /
Broadway [1961]
Collages

Kurt
Schwitters [1887-1948]
Schwitters plakt resten van alledaagse
teksten als collages bijeen. Deze volkomen nieuwe zienswijze verdrijft
de alom tegenwoordigheid van het geschrevene.
De kranten, bureaucratie en reclame heersen.

Kurt
Schwitters / wij
wachten
Wat
betreft het gebruik van cijfers op de plaats van woorden was Schwitters
zijn tijd op de SMSers generatie ver vooruit.
Dada kunstenaar Kurt
Schwitters
Merzkunst
van Schwitters
De cirkel als een vlak

Rundschreibe XIV [1964]
Ferdinand
Kriwet [1942-2018]
Kriwet hield zich met visuele en concrete poëzie en interdisciplinaire spraakcommunicatie bezig die het dichts bij hoorspelen te plaatsen zijn.
Zijn visuele teksten hebben zijn in een cirkelvorm geplaatst met als titel 'Rundschreiben'
.
Kriwet
noemt het kijkteksten
De letters komen uit een zetkast of de schrijfmachine. In
plaats van een doorgaande inhoud zien we onsamenhangende woorden.
De kijker moet associatief aan het werk gaan en ergens in de cirkel
beginnen. Dat er geen einde is zal wel niemand geloven.

Kriwet maakte voor fotograaf
Ed van der Elsken een ronde tekst voor het boek 'Sweet Life' met teksten, kreten en plaatsnamen die met de foto's te maken hadden.
Geheimzinnige
teksten

Het
Hemelse Alfabet
[16e eeuw]
Caspar Hiltensperger [1710-1754]
wilde de geheimen van
de wereld en van God in een tekst verbergen.
Eerst lijkt de tekst een tunnel waar je aandacht naar het einde
ervan wordt getrokken.
Daar moet dan de waarheid te vinden zijn.
Een tekst zoalsdie ook bij bepaalde sekten
gebruikt wordt

Het
Labyrinth[begin 18e eeuw]
Een
labyrint is in oude tijden gebruikt om de wijsheid van mensen
op de proef te stellen.

Josua
Reichert / Sator [1963]
Bezwering
Twee balken voeren naar de begintekst: Sator.
Dat is een middeleeuwse magische formule die ook als een palindrome
gelezen kan worden.
SATOR AREPO TENET OPERA ROTAS
De waarheid van het beeld gaat boven de betekenis van het schrift.

William Kentridge
Kaboom:
The Head & The Load
Animatie over het Ghanese spreekwoord,
'het hoofd en de lading zijn de problemen van de nek',
Het gaat over de bijna twee miljoen Afrikaanse dragers en dragers die door de Britten, Fransen en Duitsers in de Eerste Wereld werden gebruikt in de oorlog in Afrika.
Een
nieuwe typografie

Un Coup de Dés
[1897]
Stéphane Mallarmé [1842-1898]
Deze dichter wordt gezien als een voorloper van de symbolistische
beweging uit de jaren 1880 in Frankrijk.
Hij ontwikkelde een hermetische stijl kenmerkend voor intellectualisme en de abstractie van het
Duitse idealisme.
Un Coup de Dés
Deze gedichtenbundel van Stéphane Mallarmé werd
in een nieuwe vorm gepubliceerd.
De regels zijn in verschillende corpsen willekeurig verspreid
over de pagina gezet, zodat de lege ruimte rond de woorden plotseling
een eigen betekenis kregen.
Un coup de dés jamais n'abolira
le hasard, een worp met dobbelstenen zal het toeval nooit
uitsluiten.
Volgens Mallarmé moet dichtkunst suggereren en onbewust
op de lezer inwerken. De dichter kan de werkelijkheid omvormen
door een beroep te doen op het menselijke intellect en door gebruik
te maken van alle poëtische en magische krachten van de taal.
Mallarmé maakt een onderscheid tussen het communicatieve
taalgebruik van alle dag en het poëtische taalgebruik. Gedichten
werken met klanken, ongrammaticale associaties en soms met magische
symbolen op de lezer in. Op die manier ontstaat, bij benadering,
een innerlijke werkelijkheid.

Un
Coup de Dés Jamais N'Abolira Le Hasard [1969]
Marcel
Broodthaers [1924-1976]
Broodthaers
ging een stapje verder en 'vertaalde' de
tekst van Stéphane Mallarmé zonder daarbij letters
te gebruiken.
Broodthaers,
peetvader van de conceptuele kunst in België:
Kunst is niet gemakkelijk. Dat wordt toch zo algemeen aanvaard.
Iets staat in een museum en dus is het kunst en dus is het per
definitie moeilijk.
In zijn kunst stelde Broodthaers duidelijk de vraag of kunst wel
eeuwigheidswaarde moet hebben.
Het idee is belangrijker dan
het kunstwerk als object.
Zie ook: Onleesbare
taal
Pop
Art

Soft Alphabet [1978]
Claes Oldenburg [1929]
Letters
hebben altijd een grote fascinatie uitgeoefend op de
Zweeds-Amerikaanse Pop Art kunstenaar
Hij wil de fysieke kwaliteit die het schrift aanneemt, wanneer
het door de 'dans van de lippen' wordt omgezet in klank, ook in
de lettertekens zelf gestalte geven.
Vaak vertonen zijn letters dan ook een bijna lichamelijk gedrag.
De
Blauwe Schuit

De
leden van De Blauwe Schuit in de drukkerij waar Werkman
de Chassidische Legenden drukte.
vlnr: Zuidhoff, Henkels, Werkman en Buning
Hendrik Nicolaas Werkman
[1882-1945]

The Next Call [1923-1926]
The Next Call is een tijdschrift gevuld
met typografische experimenten, en expressionistische, lyrische
en dadaïstische teksten.
Werkman verspreidde het blad internationaal en dit bracht hem
in contact met allerlei avant-gardisten over heel Europa, zoals
Michel Seuphor, Jean Arp, Antoine Pevsner
en Wassily
Kandinsky.
De
ene druk komt uit de andere voort.
Misschien
heeft geen van allen zoo zuiver de oorspronkelijke wijze bewaard,
waarop de mensch teekent en schildert zoolang het hem niet wordt
afgeleerd door het indersseeren van bepaalde methoden.
Hendrik
de Vries over Werkman [1930]

Werkman
[1927/28]
meer over Werkman
Le
surréalisme révolutionaire

Dotremont /
Train Mongol
Bovenstaande tekst ziet er nogal Japans uit.
Pas in een spiegel
is die in het Frans te lezen

Christian
Dotremont [1922-1979]
In 1947 schreef Dotremont het manifest dat leidde
tot de oprichting van een beweging, waarvan ook Jean-Michel
Atlan, Jacques Doucet en Joseph Noiret deel uitmaakten.
In 1948 ontmoette Christian Dotremont de Deense kunstenaar Asger
Jorn.
CoBrA
Later was Dotremont één van de oprichters
van CoBrA. Hij bedacht die naam en was met Constant de belangrijkste theoreticus er van.
Experimenten
met taal
Ook nadat CoBrA uiteen was gevallen, bleef
Christian Dotremont experimenteren met taal. Geïnspireerd
door de Oosterse kalligrafie maakte hij zelfverzonnen tekens.
Combinaties van deze tekens noemde hij logogrammen.

De schoolmeester in de Zaanse Schans
[2004]
Anton
Heyboer [1924-2005]
Hoewel Heyboer moeilijk te plaatsen is maakte deze prettig gestoorde
graficus met een ongewone levensstijl, wel werken die met een
dynamisch mengsel van taal en beeld tot concrete poëzie gerekend
kunnen worden.
Abstract-Expressionisten

Ger Lataster [1920-2012]
''Alleen wanneer ik, via de daad van het schilderen, een elementaire
lading heb verworven die even krachtig is als de menselijke en
natuurlijke gebeurtenis die het inspireerde, voel ik dat ik de
drempel bereik van een picturale werkelijkheid die overeenstemt
met de natuurlijke realiteit die er de stoot toe gaf. Dan, als
ik erin slaag het juiste picturale equivalent te vinden van de
natuurlijke of menselijke gebeurtenis die me beweegt, smelten
techniek en onderwerp zodanig samen, dat ze onscheidbaar zijn.''
Was
Rrose Sélavy, Marcel Duchamp?

Marcel
Duchamp / Why not sneeze Rrose Sélavy [1919]
een vogelkooi met 152 'suikerklontjes' van marmer
Volgens Duchamp is Rrose in New York geboren in de zomer van 1920.
Hij had de behoefte aan een andere identiteit.
Die daad was eigenlijk op zichzelf een ready-made
'Fresh Widow'
Rrose Sélavy is een Engelse verbastering van C'est la vie.
Eros is het leven.
Een en ander om over na te denken want er is een echte Rose
Sélavy geweest

"Kan iemand werken
maken, die geen kunstwerken zijn?"
Meer over Duchamp
Een
opmerkelijke correspondentie

Henk
van Faassen [1931]
Tekst
tussen de golven bewogen.

Carla Huisman
Piepkleine
woorden
meer MAILART

Thomas
Hirschhorn [1957]
Hirschhorn is een Zwitserse graficus.
Hij was in de roerige jaren tachtig
lid
van Graphus, een groep politieke
kunstenaars.
Hij verliet die club om overal op de
wereld, onder andere in Nederland,
straat-kunst achter te laten.
Hij gebruikte daarvoor voornamelijk
karton, tape en plasticfolie om duidelijk te maken dat het om een politieke daad ging. Hirschhorn probeert met zijn werk steeds een 'boodschap' te verkondigen.
De schrijfster en Nobelprijswinnaar Elfriede Jelinek
stelde de relatie van de kunstenaar tot het marxisme ter discussie, maar
Hirschhorn trok zich daar niets van aan.

Thomas Hirschhorn / Anschool
Bonnefantenmuseum Maastricht [2005]
meer over
Hirschhorn
Moderne
typografie

Piet Zwart [1885-1977]
Zwart en Schuitema
Pioniers van de moderne typografie.
Geen traditionele typografische regels, in plaats daarvan de basisprincipes
van het Constructivisme en De Stijl.

Paul Schuitema
1897-1973
CoBrA


Karel Appel / vragende kinderen [1950]
Karel Appel
[1921-2006]
Karel Appel kan men in verband brengen met het abstract expressionisme.
Gestoeld op de vervorming van de dingen.
Kenmerkend voor de dadaïstische stijl was dat ze in hun poging
de burgerlijke kunst te vernietigen de oude kunst belachelijk
maakten, ze kinderlijke, onschuldige kunst maakten. Daarmee kan
Karel Appel zich tussen dadaïsten bewegen.
Bert Schierbeek [1918-1996]
Schierbeek schreef teksten bij schilderijen van de CoBrA schilders:
Het dier heeft een mens getekend
zo gebeurt het dan dat wij soms laat in de avond thuiskomen nadat
wij de gehele dag aan de rotswand hebben gestaan om daarop te
tekenen het dier dat ons gedurende ons leven geregeld in slaap
is verschenen en ons naar wij dachten zijn omvang en beweging
duidelijk in onze geest had gegrift
Schierbeek:
Taal is een krankzinnig vat.
Alles wordt erin gekeild.
Alle onzin van de wereld die ooit is uitgekraamd, zit er ook in.

Arthur Köpke / Weiter auf der übernächsten
Seite
Arthur Köpke

Een 91-jarige vrouw heeft in een Duits museum met balpen op dit kunstwerk van een kruiswoordpuzzel.
Ze was met haar schrijfclub op bezoek in het Neues Museum in Neurenberg.
Daar hing een collage van Fluxus-kunstenaar Arthur Köpke, verzekerde waarde 80.00 euro.
Voor de zaalwachten konden ingrijpen begon ze de puzzel in te vullen.
De kunstenaar had er immers uitnodigende kreten op geschreven zoals: ‘insert words’
Ze
vulde het antwoord in op de vraag ‘wat is het Engelse woord voor muur?
Tja...’.

Bron
voor teksten op deze pagina:
Verhandelingen, door Gerrit
Borgers,
In: Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse
Letterkunde, 1974
|
|
Taaltaal & Muziektaal
Als je probeert klankgedichten
binnen de gangbare grenzen van de poëzie te houden, wat is
er dan op tegen om deze gedichten als een mengvorm van taalkunst
en muziek te zien?
Sonische of fonetische poëzie dus.
Visuele
poëzie

Music
Hall
Paul
van Ostayen [1886-1928]
Dit meest geciteerde gedicht uit de bundel Bezette
stad is een klassiek
voorbeeld van visuele poëzie.
Jammer genoeg worden meestal slechts een paar regels getoond,
waarmee de inhoud van het gedicht in nevelen verdwijnt.
'Niet de dichter is gewichtig, wel het
gedicht.
Het Ik blijft het hoogste goed, doch niet het Ik van de dichter,
maar wel het Ik van het gedicht.'
gedicht Music Hall

Eugen
Gomringer [1925]
'sie nennt die 'allzu menschlichen', sozialen und erotischen
probleme nicht, wenn diese probleme nicht weitgehend im leben
gelöst werden können, gehören sie vielleicht in
die fachliteratur.'
Nu mag je
niet meteen concluderen dat deze poëzie alleen maar steriele
esthetische bouwsels oplevert.
Een groot deel van de concrete
gedichten, vooral van de Brazilianen, maar ook van talrijke Europeanen,valt
onder wat men geëngageerde poëzie pleegt te noemen.
Hansjörg
Mayer [1955]
SAU
AUS
USA
Waarschijnlijk het kortste concrete gedicht dat tijdens de Vietnamoorlog
op de muur van een kraakpand in Berlijn gepubliceerd is.
Engagerende
poëzie
De dichters geven er de voorkeur aan niet van geëngageerde,
maar van engagerende poëzie te spreken.
Er zijn hoge verwachtingen omtrent de uitwerking ervan op de maatschappij.
De gedachte hierbij is, dat de traditionele geëngageerde
poëzie de consumptiemaatschappij te lijf wil gaan, maar daarbij
de voorgevormdheid van de taal in tact laat
Alleen de kritische reflectie
op de verhouding tussen taal en werkelijkheid, zoals bij concrete
poëzie, kan dat doorbreken.
Lezen
is kijken
Een tweede kenmerk van de nieuwe dichtkunst is de reductie,
die tevens een vereenvoudiging en concentratie betekent.
Niet alleen het aantal woorden wordt beperkt, maar ook wordt de
syntaxis vervangen door de rangschikking der woorden, letters
of tekens binnen de vorm van het gedicht.
Je leest niet meer van links naar rechts en van boven naar beneden.
Het lezen van het gedicht is het bekijken van het gedicht.
Natuurlijk
dient de rangschikking van de taaltekens niet uitsluitend ter
vervanging van de syntaxis, aangezien alleen bij gebruik van betekenisdragende
woorden van een te vervangen syntaxis sprake kan zijn.
Het opbouwen
van het tekenbeeld, heeft in de concrete poëzie nog vele
andere functies.
naar onleesbare
taal
Kubistische
krantenkoppen

Le Journal
George
Braque [1882-1963]
In 1911 brengt hij teksten in zijn schilderijen aan.
Zijn vrienden Picasso en Juan Gris volgen zijn voorbeeld.
Namen van Parijse dagbladen verschijnen vaak in het beeld.

Juan Gris / Lacerba, een futuristisch tijdschrift

Picasso / Lacerba

Picasso / Le Figaro
Soms plakte
Picasso een echt stuk van een krant in zijn werk waarmee de collage
geboren is.
Krantenkoppen voegen een verbale betekenis en associatieve waarde
aan zijn schilderijen toe.
Zoals tijdgenoten Marcel Duchamp en Francis Picabia ingewikkelde woordspelingen gebruikten,
herken je in Picassos metamorfosen van Le Journal
meervoudig verbaal-visuele leeseffecten van op elkaar lijkende
klanken en letters.
Joie: vreugde;
Jouer: spelen;
Jouir: in plat
Frans: klaarkomen.

Ernst
Jandl [1925-2000]
Bovenstaande tekst van geeft een vierkant van o's te zien dat
door een rechthoekige driehoek van e's doorkruist wordt.
Overal waar de o's met de e's zouden samenvallen zijn ze door
het teken o-umlaut (ö) vervangen.
Een linguïstisch verschijnsel
Buiten de taaltheorie om, is hier direct aanschouwelijk gemaakt.
De bedoeling van deze reductie en concentratie is een vernieuwde
taal te creëren, die de lezer-kijker niet onderhoudt, maar
hem fascineert.

Il
Pleut [1916]
Guillaume
Apollinaire [1880-1918]
Vanuit de loopgraven tijdens de eerste wereldoorlog stuurde Apollinaire
figuratieve gedichten, die hij Caligrammes, poèmes
de la paix en de la guerre, noemde
Dit gedicht met woorden als neerplensende
regendruppels is door M.Levé, typograaf, voor het
tijdschrift SIC [Sons Ideés Couleures] volgens het slordige
manuscript bewerkt.

Christian
Morgenstern
[1871-1914]
Een vis in de vorm van een gedicht
in de vorm van een vis.
Het is een beeldgedicht.
Dit diepste Duitse gedicht is een parodie op het overbekende gedicht
van Goethe
Johan
Wolfgang von Goethe:
[1749-1832]
Ein
Gleiches
Über allen Gipfeln Ist Ruh,
In allen Wipfeln
Spürest du
Kaum einen Hauch;
Die Vögelein schweigen im Walde.
Warte nur, balde
Ruhest du auch.
[uit:
Goethe, Wanderers Nachtlied]
Christian
Morgenstern:
Die
Trichter
Zwei Trichter wandeln durch die Nacht.
Durch ihres Rumpfs verengten Schacht
fließt weißes Mondlicht
still und heiter
auf ihren
Waldweg
u. s.
w.
de
trechters
Twee
trechters wandelden bij nacht,
't maanlicht glipte door hun schacht
bleek en stil en
ongestoord
over het
bospad
enz.
Pilot
Plan
for Concrete Poetry

Concrete Poëzie:
een Manifest
Totale verantwoordelijkheid voor taal Historische taaleigenheid
als een onmisbare basis voor communicatie
Weigering om woorden als toevallige gebruiksvoorwerpen, zonder
leven, zonder eigenheid, zonder geschiedenis, te beschouwen.
De Concrete dichter keert zich niet van woorden af, hij bekijkt
ze niet als iets vanzelfsprekends: hij dringt door tot hun kern
om die intens te beleven.
Het concrete gedicht, of ideogram, wordt een samenhangend gebied
van mogelijkheden.
De poëtische kern is niet langer in een lineaire keten van
verzen geplaatst, maar in een systeem van relaties en evenwicht
tussen alle onderdelen van het gedicht.
Concrete Poëzie: het samengaan van voorwerp - woord in ruimte
- tijd
Concrete
poëzie begint met de vaststelling
van een totale verantwoordelijkheid voor taal:
Acceptatie van het uitgangspunt van historische taaleigenheid als een onmisbare basis
voor communicatie, maar gecombineerd met de weigering om woorden als toevallige
gebruiksvoorwerpen, zonder leven, zonder eigenheid, zonder geschiedenis, te
beschouwen, als waren het taboegrafzerken waarin het gebruikelijke taalgebruik er op
staat het idee te begraven.
De concrete dichter keert zich niet van woorden af, hij bekijkt ze niet als iets vanzelfsprekends: hij gaat meteen naar hun kern
om die intens te beleven.

Hans
(Jean) Arp [1886-1966]
Arp
is een belangrijk vertegenwoordiger van het Dadaïsme via
het Surrealisme tot de Concrete Schilderkunst.
In de poëtische, beeldende, werelden verenigde hij tegenstrijdige
stijlen: het surrealisme en de abstractie.
Hij knipt zinnen in stukken, gooit ze op de grond en plakt er
een gedicht van.
Hij kiest ook woorden op hun klank.
Meer over Arp
Simon
Vinkenoog
[1928-2009]

Het
eerste nummer van Blurb [1950]
Hoewel Simon
Vinkenoog geen Dadaïst genoemd kan worden past het
tijdschrift Blurb, dat hij op zijn 21e in eigen beheer vanuit
Parijs in een oplage van 150 exemplaren gratis verspreidde, wel
in deze stroming.

Blurb Nr.6
[1951]
De eerste vier van in totaal acht nummers schreef hij zelf.
Daarna
werken onder anderen Hans Andreus, Armando, Hugo Claus, Jan
Hanlo, W.F. Hermans en Hans Lodeizen mee.
Blurb
stond samen met het blad Braak aan de wieg van de Vijftigers,
waartoe ook Lucebert en Bert Schierbeek gingen behoren.
De Vijftigers zetten zich af tegen de heersende kunstopvattingen
en conventies van die tijd.
Ze pleitten voor vrijere vormen, directe expressie en spontaniteit.
In de schilderkunst kwamen die ideeën tot uiting in de Cobra-schilderkunst
van mensen als Karel Appel en Corneille.
In
de jaren zestig werd Simon het boegbeeld van de provo- en hippiebeweging
in Amsterdam. Vinkenoog werd een soort ambassadeur van het gebruik
van wiet en andere geestverruimende middelen.
In
2004 was Vinkenoog ad interim Dichter des Vaderlands.
Dada,
een nihilistische kunstbeweging

Dada werd in Cabaret Voltaire in Zürich opgericht
door een groep kunstenaars rond de dichters:Tristan
Tzara, Hans Arp, Hugo Ball, Richard Hülsenbeck, Sophie Taüber,
Otto van Rees, Marcel Janco. Het
Dadaistisch Manifest verscheen in 1918
Dada
is gebaseerd op de principes van vooropgezette irrationaliteit,
anarchie, en cynisme en het verwerpen van de wetten van schoonheid
en sociale organisatie.
Tristan Tzara [1895-1962]
De dichter Samuel Rosenstock, alias Tristan Tzara was in Roemenië geboren, maar noemde zich 'Israëliet'.
Hij kreeg pas in 1923 het Roemeens staatsburgerschap.
Hij gaf in 1912 samen met Ion Vinea en Marcel Janco
het tijdschrift Simbalul [Symbool] uit. Samen met Vinea
Chamarea [De Kreet] waarin hij voor het eerst zijn pseudoniem
Tristan Tzara gebruikte.
Die naam betekende 'Droevig in mijn land'.
Geïnspireerd
door Apollinaire ontwikkelde hij een 'syncretische' dichtvorm
waarbij de regels niet van links naar rechts, maar in een beeldende
vorm geschreven werden.

Tristan Tzara / Calligram
Meer overTzara

Marcel
Janco / Bal in Zürich
Marcel
Janco [1895-1984]
Samen met Arp, Tzara, de Chirico, Klee exposeerde hij in de Dada
Galerie in Zürich.
meer over Marcel
Janco

Theo
van Doesburg [1883-1931]
De Hollandse Dada krijgt
weinig aandacht. In 1920 legt Theo van Doesburg een verband
tussen Dada en het gedachtegoed van
De Stijl en het Construktivisme.
In de kunstenaarsgroep De Stijl [1917-1927]
zijn Piet Mondriaan, Gerrit Rietveld, Van Doesburg en Bart vd
Leck de belangrijkste leden. Van Doesburg schrijft gedichten onder
de naam I.K.Bonset en als filosoof Aldo Camini.
Hij organiseert een DADA Veldtocht door Nederland.
meer over Theo
van Doesburg
meer over
dada
Magisch
Realisme
De steen der filosofen

Rene Margritte / de steen
Rene Margritte [1898-1967]
Het
teken
De combinatie van beeld en betekenis zoals mensen het
hanteren, vormen een te manipuleren grootheid.

Rene Margritte / De Therapeut [1967] Teheran
Museum
daar
is geen pijp
in memoriam Marilyn Monroe
Hans
Clavin

l'angerie
bekijk
ook Subvers
Actuele
ideeën

Patterson
/ Methods
& Processes [1962]
Patterson
scheur
langs de perforatie,
schud de
delen door elkaar en
plak
ze weer samen.

bekijk meer
Actuele Ideeën
|
|